Czy mężczyzna na zdjęciu, podpisany jako Srul, to Israel Meisner, którego uratowała od zagłady łęczanka Ludwika Chomentowska?

  

Fotografia pochodzi z archiwum rodzinnego Haliny z Chomentowskich Blicharczyk, wnuczki Ludwiki Chomentowskiej.

English version:

My Jews

Mieszkali obok, w Dukli, Rymanowie, Sanoku, Krośnie, Rzeszowie, Tyczynie, Lwowie. Trudnili się handlem, mieli swoje sklepy, kramy na rynku, byli szklarzami, introligatorami, prowadzili karczmy i gospody. Nielicznym udało się przeżyć wojnę w miejscu zamieszkania. Dzisiaj słyszymy o nich najczęściej w kontekście wręczania medali sprawiedliwy wśród narodów świata. Jeżeli akurat ktoś z naszej miejscowości miał odwagę im pomóc, zaczyna nas to obchodzić jakby bardziej.

Co się stało z tymi, których spotykał mój dziadek, u których moja babcia kupowała zapałki czy nici?

Moi Żydzi

Po długich i żmudnych poszukiwaniach wciąż nie jestem pewna, czy Izrael Meisner (vel Meizner) to pan Srul, który przed wojną mieszkał w Dukli. Do Łęk przychodził na piechotę przez las prawie w każdy poniedziałek. Zdarzało się, że czasem przychodził pod koniec tygodnia. Wędrował po wsi i dopytywał, kto ma do sprzedania cielęta. Miał sprytny sposób ich transportowania. Niby zakładał zwierzęciu na kark powróz, ale dawał mu też do pyska palce do ssania i cielę samo chętnie szło za nim.

Według mojej mamy to był ładny mężczyzna. „Niewysoki, chodził w czapce, bo nie pamiętam jego włosów”. Ostatni raz widziała Srula prawdopodobnie w 1942 roku. „Wtedy Niemcy zabierali już Żydów do obozów. Strach było im pomagać, bo groziła za to kara śmierci. Widziałam go z okna naszego budowanego właśnie domu, jak błąkał się po ogrodzie. Chodził tam i z powrotem, nie wiedział co ze sobą zrobić. Za chwilę się gdzieś podział. Potem znalazł się u Chomentowskiej Frankowej w murowanym domu i ona go gdzieś przechowała w piwnicy. Ale o tym dowiedziałam się już po wojnie”.

Potwierdza to wnuczka Ludwiki Chomentowskiej (Frankowej), Halina z Chomentowskich Blicharczyk. „Pan Srul prawdopodobnie schronił się u mojej Babci w roku 1942 w lipcu, kiedy Niemcy likwidowali żydowską Społeczność Dukli. Moi rodzice byli już małżeństwem, pobrali się 26.04.1942 r. Pan Srul znany był w Łękach Dukielskich. Często tam przychodził, ponieważ zajmował się handlem bydłem. Niestety, nie znam danych osobowych pana Srula. Wiem, że był żonaty, miał dzieci i mieszkał w Dukli. Stracił całą rodzinę, zostali zamordowani przez Niemców” – mówi Halina Blicharczyk.

Wnuczka Ludwiki zna też szczegóły ukrycia pana Srula. „Kiedy błąkał się po wsi i szukał schronienia, moja Babcia Ludwika wpuściła go do domu i ukryła najpierw w piwnicy, a później na strychu pod sianem. Nikt tego nie widział, nawet moi rodzice początkowo nie wiedzieli o Ukrywanym.  Kiedy dowiedzieli się, byli przerażeni, bo zdawali sobie sprawę, co grozi za ukrywanie Żydów, ale mimo wszystko cała rodzina pomagała w ukrywaniu Człowieka. Nie wiem, jak długo pan Srul przebywał u mojej Babci w ukryciu. Po wojnie Ocalony wyjechał do Tel Awiwu i stamtąd pisał listy do mojej Babci, a także przysłał swoje zdjęcie.

  

Czy mężczyzna na zdjęciu, podpisany jako Srul, to Israel Meisner, którego uratowała od zagłady łęczanka Ludwika Chomentowska? Fotografia pochodzi z archiwum rodzinnego Haliny z Chomentowskich Blicharczyk, wnuczki Ludwiki Chomentowskiej.

Poinformował Babcię, że założył rodzinę. Na początku lat osiemdziesiątych moja Mama napisała list do pana Srula na adres Tel Awiwu, ale list wrócił do nadawcy z adnotacją, że nie ma takiego adresata” – mówi wnuczka Ludwiki Chomentowskiej.

Kim była Ludwika Chomentowska z d. Wojnar, która zasłużyła na medal Sprawiedliwy wśród Narodów Świata, ale nigdy go nie otrzymała? Urodziła się w Łękach Dukielskich 30.11.1889 r., zmarła 09.10.1971 r.  W czasie II wojny światowej była wdową. Mąż jej – Franciszek Chomentowski zmarł w 1934 r.  Wraz z synem Antonim Chomentowskim urodzonym 01.11.1916 r (zmarł. 10.12.1970 r.)  i synową Władysławą Chomentowską urodzoną 24.10.1919 r. (zmarła 19.02.2006 r.) prowadziła gospodarstwo rolne w Łękach Dukielskich. Rodzina Ludwiki mieszkała w dużym (jak na tamte czasy) murowanym domu, pokrytym blachą, z piwnicą i strychem.

Ludwika Chomentowska z Łęk Dukielskich nie otrzymała medalu Sprawiedliwa wśród Narodów Świata, choć na taki medal zasłużyła. Fotografia pochodzi z archiwum rodzinnego Haliny z Chomentowskich Blicharczyk, wnuczki Ludwiki Chomentowskiej.

O tym, że Ludwika Chomentowska ukryła pana Srula w swoim domu w piwnicy ratując tym samym jego życie mówił mi także mój nieżyjący już tato. Znał rodzinę Chomentowskich bardzo dobrze, ponieważ Ludwika Chomentowska była kuzynką jego ojca, a więc dla mojego taty była ciocią. Dodatkowo jej syn Antoni Chomentowski był szkolnym kolegą mojego taty, byli rówieśnikami, obydwaj urodzili się w 1916 roku. Piszę o tym, ponieważ jestem pewna, że źródło informacji mojego taty było bardzo wiarygodne. Dodatkowo mój tato miał doskonałą pamięć do faktów, dat i nazwisk, więc opowiedział mi o tej historii dosyć szczegółowo, ale ja niestety dzisiaj tych szczegółów nie pamiętam.

Na medal zasłużyli również syn i synowa Ludwiki, Antoni i Władysława Chomentowscy. Fotografia pochodzi z archiwum rodzinnego Haliny z Chomentowskich Blicharczyk, wnuczki Ludwiki Chomentowskiej.

Tato mówił mi też o tym, że o ukrywaniu Żyda (jak się wyraził) nikt we wsi nie wiedział, nawet jakiś czas nie wiedział o tym syn pani Chomentowskiej. Ta informacja podziałała na moją wyobraźnię i pomogła mi odczuć atmosferę grozy tych czasów. Już wtedy, gdy mi to opowiadał, mój tato uważał, że Ludwika Chomentowska zachowała się bardzo odważnie i uznawał jej czyn za bohaterstwo. To przekonanie, że była sprawiedliwą wśród mieszkańców mojej rodzinnej  miejscowości noszę w sobie do dzisiaj.

A kim był pan Srul, vel Israel? Niestety, ale nikt, kogo pytałam, nie pamięta jego nazwiska. W skorowidzu z 1913 roku znalazłam nazwiska czterech osób, które przed wojną zajmowały się w Dukli handlem bydła:  Althold Kelman, Fischbein Izaak, Majerowicz Izrael, Meisner Barl, Rosenthal Józef. 

Na podstawie rozmów z mieszkańcami Łęk i Dukli założyłam, że nie jest to jednak żaden z zapisanych tu mężczyzn. Wyklucza to fotografia pana Srula przesłana pani Ludwice w 1946 roku, na której sfotografowany mężczyzna wygląda na około 40 lat. A to oznacza, że w 1913 roku był za młody, aby jego nazwisko pojawiło się już w oficjalnym urzędowym spisie.

Pytani przeze mnie mieszkańcy Dukli i okolic sugerowali, że być może pan Srul nazywał się Meisner. Zatem – pomyślałam – poszukiwany jest być może synem Berla (Dow) [1] Meisnera, jednego z czterech handlarzy bydłem ze spisu z 1913 roku. Żydzi bowiem często prowadzili swoje biznesy rodzinnie. Ale czy Berl (Dow) Meisner miał na pewno syna o imieniu Israel?

Napisałam listy do wielu instytucji w kraju i za granicą z prośbą o odnalezienie dokumentów dotyczących Israela (Srula) Meisnera z Dukli. Opublikowałam jego zdjęcie przesłane po wojnie pani Ludwice. Po kilku latach poszukiwań skierowano mnie wreszcie do pani Marii Seheń w Instytucie Yad Vashem. To dzięki niej ustaliłam, że Dow Meisner miał kilkoro dzieci, w tym syna o imieniu Israel, który  urodził się w Dukli 21.05.1902. Jego matka miała na imię Rela.

Isreal Meisner (zapisany w Izraelu jako Meizner) w 1959 roku mieszkał w Tel Avivie, przy ul. Chaschmonaim 71. Zmarł w 1972 w Donolo w Izraelu. Pochowany został na Holon Cemetery.

To on w 1955 (już mieszkał pod tym samym adresem, który podałam wcześniej i o tych samych imionach rodziców) wypełnił Page of Testimony, przechowywane w Instytucie Yad Vashem, czyli zeznania o zamordowaniu w Holokauście rodzeństwa: Blumy (siostry urodzona 1898), Zeeva (ur. w 1899), Moshe (ur. 1896) oraz na ich rodzin. Oto kopie formularzy, w których Israel Meizner poświadcza o zamordowaniu rodzeństwa. https://yvng.yadvashem.org/

 Siostra Bluma: Bluma Lehreich nee Meizner was born in Dukla, Poland in 1898 to Dov and Reila. She was a housewife. During the war she was in Dukla, Poland. Bluma was murdered in the Shoah. This information is based on a Page of Testimony (displayed here) submitted by her brother, Yisrael Meizner

Brat Zeev: Zeev Meisner was born in Dukla, Poland in 1899 to Dov and Reila. He was a tailor and married to Feiga nee Finfer. Zeev was murdered in the Shoah. This information is based on a Page of Testimony (displayed here) submitted by his brother, Yisrael Meizner

Brat Moshe: Moshe Meisner was born in Dukla, Poland in 1896 to Dov and Reila. He was a merchant and married to Feiga. Prior to WWII he lived in Zmigrod, Poland. During the war he was in Zmigrod, Poland. Moshe was murdered in the Shoah. This information is based on a Page of Testimony (displayed here) submitted by his brother, Yisrael Meizner

Niestety formularze te nie dają żadnych dodatkowych informacji na temat Israela Meisnera vel Meiznera. Nie ma też pewności, że to ten Israel, o którego nam chodzi.

Trochę nadziei dała mi Debbie Raff z Kalifornii, której dziadek o tym samym imieniu i nazwisku,  Israel Meisner, pochodził z Nowego Żmigrodu, a która – jak mi napisała – zna osoby spokrewnione z poszukiwanym przeze mnie Israelem Meisnerem z Dukli. Niestety w następnym mailu podała, że kilka osób, które zareagowały, nigdy nie słyszały o takim przodku, inne wciąż nie odpowiedziały na moje pytanie przesłane przez Debbie.

Ale to Debbie podsunęła mi formularz wypełniony przez Tziporę Meizner, która mieszkała w 1955 (data wypełnienia formularza) pod tym samym adresem, co Israel Meizner. To może świadczyć, że Tzipora była drugą żoną Israela Maiznera. Przecież napisał do rodziny Ludwiki Chomentowskiej, że w Izraelu założył nową rodzinę.

Tzipora wypełniła formularze na wiele osób, w tym na Etel Meisner z Dukli i jej  córkę Reila Malka. Niestety z tych formularzy nie wynika ani kto był mężem Etel a potem Tzipory, ani kto był ojcem Reili Malki. Wiadomo, że  Reila Malka miała 8 lat, gdy zginęła. Tylko można przypuszczać, że Etel była pierwszą żoną pana Srula, a Reila Malka jego córką.

Jeśli tak, to dlaczego Israel Meizner nie wypełnił formularza na swoją żonę i córkę. Pani Maria Seheń tłumaczy, że często zdarzało się tak, iż pozostali przy życiu członkowie rodziny z powodów emocjonalnych nie byli w stanie wypełnić takiego formularza na swoich bardzo bliskich, zamordowanych w Holokauście.

Na stronie Yad Vashem znalazłam wiele formularzy, które wypełnił Israel Meizner na dalszych krewnych. Jest też formularz, który w 1956 prawdopodobnie to on wypełnił [2] na Israela Majerowicza, którego nazwisko widnieje w spisie z 1913 roku. Według tych informacji Israel Majerowicz Mirowicz był urodzony w Żmigrodzie w 1880, jego rodzice to: Dawid i Chana. Był mężem Mindli z domu Israel. Przed wojną i w czasie wojny mieszkał w Dukli. Jest jedną z ofiar Holokaustu. Brak jakichkolwiek informacji na temat dzieci. Dzięki tym informacjom wiemy na pewno, że poszukiwany pan Srul nie mógł być mężczyzną o imieniu Israel ze spisu z 1913 roku, bo sam był ofiarą Holokaustu.

Kim zatem był pan Srul? To pytanie nadal pozostaje otwarte. Czy kiedyś uda się potwierdzić, że był nim rzeczywiście Israel Meizner, którego dane podałam w tym tekście? A może trzeba poszukiwania zacząć od nowa, jeśli znajdzie się jeszcze ktoś z Dukli i okolic, kto wie, jak naprawdę nazywał się kupiec, który handlował bydłem? Bo zapewne nie tylko do Łęk przychodził co tydzień. Czy z drugiego małżeństwa miał dzieci, wnuki, które potwierdzą, że to ich ojca, dziadka uratowała Sprawiedliwa Wśród Narodów Świata łęczanka Ludwika Chomentowska?

***

Judka

Przed wojną znany był w Łękach jeszcze jeden żydowski kupiec, którego łęczanie znali pod imieniem Judka. Judka skupował we wsi jaja, w zamian w dwóch koszach przynosił mydło, zapałki. Podobnie jak Srul, szedł do Łęk przez las. Judka nosił brodę, był dość wysoki. Chodził w kapeluszu.

„Judka to był filozof. Nie wiem już, jaka to była u nas dziewczyna, która się z nim droczyła, za brodę go ciągnęła, a on się śmiał i taki był przyjazny, w ogóle się nie gniewał o to” – przypomina sobie moja mama i dodaje, że tak Srul, jak i Judka mieszkali w Dukli w rynku. „Oni się spieszyli. Jak przychodzili, to mieli interes: sprzedać jak najszybciej, co mieli i kupić coś jak najszybciej i szli z powrotem”. Czy pan Judka nazywał się Juda Józef Landau, uwieczniony w skorowidzu z 1913 roku? Niestety tego tez nie wiemy.  

Lejba

Enigmatyczną postacią jest jeszcze trzeci Żyd, Lejba, który mieszkał w Dukli, ale często przebywał w Łękach. Z informacji podanych przez najstarszych mieszkańców Łęk wynika, że był szklarzem i takie właśnie usługi świadczył w Łękach. Swój warsztat miał na tyłach domu Nawrockich. Gdy miał więcej pracy, zostawał w Łękach czasem także na noc.  Niestety także o nim nie wiemy nic więcej.

Yosil Fass

Był w Łękach właścicielem karczmy. Budynek karczmy oddał (pod naciskiem mieszkańców) na potrzeby szkoły w 1918 roku i przeniósł się do Dukli. Urodził się w Łękach w 1885 roku, jako syn Israela i Zisel. Wraz z nim w Holokauście zginęła cała jego rodzina: żona Lea urodzona w Dukli w 1890 roku, córki także urodzone w Dukli:  Ida ur. w 1922 i Sheindl ur. w 1924 roku. Formularze o zamordowaniu całej rodziny wypełniła ich krewna Fanny Haller.

Jolanta van Grieken-Barylanka

[1] Berl (niem.), Dow (hebr.)

[2] Ten formularz podpisany jest jako Meizler, a nie Meizner, ale jest to prawdopodobnie błąd – literówka.