Tajemnica odkryta: Na cmentarzu w Kobylanach pochowana jest we wspólnym grobie bratowa słynnego Ignacego Łukasiewicza – Maria ze Sławińskich Łukasiewiczowa, jej córka Jadwiga i jej zięć Mieczysław Mora Kobuzowski, przedostatni dziedzic Sulistrowej.
Fot. Mateusz Więcek
Kim była Maria Łukasiewiczowa? Dlaczego pochowano ją w Kobylanach? Jaki miała związek z Kobuzowskimi z Sulistrowej?
Fot. Mateusz Więcek
Niestety niewiele jest informacji o samej Marii Łukasiewiczowej. Jej rodzicami byli Jan Nepomucen Sławiński i Agnieszka Sławińska.
Na zdjęciu portrety rodziców Marii namalowane w 1850 roku przez Tomasza Tyrowicza. Zdjęcia portretów pochodzą z archiwum rodzinnego Wojciecha Petelenza-Łukasiewicza, wnuka ostatniego dziedzica Sulistrowej.
Wiemy też, że jej mąż to Franciszek Łukasiewicz herbu Łada, brat słynnego Ignacego Łukasiewicza.
Franciszek Łukasiewicz był starszym bratem Ignacego. Urodził się w 1817 w Chorzelowie (zm. po 1878). Ukończył gimnazjum pijarskie w Rzeszowie. Był prawnikiem, sędzią, politykiem i posłem demokratycznym do austriackiej Rady Państwa.
Pod koniec życia osiadł w Brzeżanach. (Warto zauważyć, że malarz portretów Sławińskich, Tomasz Tyrowicz (1810-1870) zmarł w tych samych Brzeżanach i także, podobnie jak i Łukasiewicze – pochodził z rodziny ormiańskiej).
Tak więc Franciszek Łukasiewicz ani z Kobylanami ani z Sulistrową nie miał nic wspólnego. Poza tym, że jego słynny brat mieszkał w sąsiadującej z Kobylanami Chorkówce, a w sąsiedniej Bóbrce wydobywał ropę.
Dlaczego więc jego żona, Maria, została w 1893 roku pochowana w Kobylanach?
Otóż Maria była teściową przedostatniego dziedzica Sulistrowej – Mieczysława Kobuzowskiego. Mieczysław ożenił się z jej córką, Jadwigą. Potwierdzają to dokumenty, potwierdził to wnuk ostatniego dziedzica Sulistrowej – Wojciech Petelenz-Łukasiewicz.
Z dokumentów wynika, że Mieczysław Kobuzowski i jego teściowa Maria Łukasiewiczowa zmarli w 1893 roku. Jadwiga natomiast, jako wdowa po Kobuzowskim, cały czas mieszkała w Sulistrowej i zarządzała majątkiem. Na początku XX wieku część ziemi sprzedała, między innymi pola pomiędzy Sulistrową a Kobylanami. Zmarła w 1939 roku. Pochowano ją razem z mężem i matką, wojna jednak uniemożliwiła wygrawerowanie jej nazwiska na grobowcu.
Dokument, zwany Układem Naftowym, spisany przed notariuszem 2 grudnia 1890 roku we dworze w Kobylanach potwierdza fakt, że jedynym właścicielem majątku w Sulistrowej został Mieczysław Kobuzowski. Jego liczne rodzeństwo miało jednak prawa do zysków z pól naftowych w lesie w Łękach, należących do dziedzica w Sulistrowej.
Zacytuję fragment z tego aktu: Dobra Sulistrowa z przyległościami Draganowa, Łęki w okręgu ck. Sądu pow. w Dukli położone po śmierci właściciela tych dóbr śp. Czesława Kobuzowskiego, przeszły w drodze ustawniczego dziedziczenia na pozostałych po nim sześciorga dzieci, a to na Mieczysława i Czesława Kobuzowskich, Wandę Peszyńską, Franciszkę Petelenzową, Bronisławę Schmidtową i Celestynę Żurowską, a chociaż potem syn Mieczysław Kobuzowski nabył od reszty swego wymienionego rodzeństwa ich schedy spadkowe i takim sposobem stał się wyłącznym właścicielem wymienionych dóbr, które obecnie jako takie tabularnie i faktycznie posiada, to mimo tego wymienione rodzeństwo przy tem ustąpieniu swoich sched zastrzegło sobie wyraźnie na przeciąg trzydziestu lat licząc od dnia pozbycia się swoich sched spadkowych w roku tysiąc ośmset ośmdziesiątym czwartym, prawo poszukiwania i wydobywania na swoją korzyść ropy czyli oleju skalnego, wosku ziemnego i tym podobnych innych bitumitów na obszarach dworskich w Łękach z udziałem w stosunku do swoich sched spadkowych to jest każda głowa z tego rodzeństwa w jednej szóstej części, które to prawo nienaruszone dotychczas posiadają, co obecny właściciel tych dóbr, W-ny Mieczysław Kobuzowski nieniejszem wyraźnie przyznaje i potwierdza. (Oryginał znajduje się w Archiwum Państwowym w Sanoku)
Ale z Sulistrową związana była także druga córka Marii, Zofia, która była drugą żoną Karola Józefa Petelenza (1847-1930) – dra filologii, nauczyciela c.k. radcy szkolnego. Według pani dyrektor w Muzeum Podkarpackim są fotografie córek Łukasiewiczów podpisane jako Jadwiga Kobuzowska i Zofia Petelenz.
Pierwszą żoną Karola była natomiast siostra Mieczysława Kobuzowskiego – Franciszka Maria Michalina z Kobuzowskich h. Mora. A Kobuzowscy to od wieków dziedzice Sulistrowej.
Franciszka zmarła 1 marca 1890 roku w Sanoku w wieku 33 lat, pochowana została w Kobylanach. Małżonkowie mieli dwójkę dzieci: Czesława (1879) i Marię (Stobiecką).
Natomiast z drugiego małżeństwa z Zofią Lukasiewiczówną Karol miał jednego syna Romana, który urodził się w 1900 roku, siedem lat po śmierci babci Marii. To jego później adoptowała bezdzietna ciotka Jadwiga po to, aby mógł dziedziczyć jej majątek w Suklistrowej. Według ówczesnego prawa adoptowany siostrzeniec musiał do swojego nazwiska Petelenz dołączyć nazwisko rodowe przybranej matki – Łukasiewicz (zapewne dlatego rodowe, ponieważ była już wdową). I tak Roman Petelenz-Łukasiewicz został ostatnim dziedzicem Sulistrowej.
Mieszkający w Niemczech wnuk Romana przesłał mi zdjęcie nieistniejącego już dworu w Sulistrowej.
Zdjęcie dworu w Sulistrowej z archiwum rodzinnego Wojciecha Petelenza-Łukasiewicza, wnuka ostatniego dziedzica Sulistrowej. Na uwagę zasługuje nieznany dotąd fakt, że przy dworze mieścił się murowany budynek zboru ariańskiego UWAGA! z XVI wieku.
To z tej rodziny pochodzi nieżyjący już prof. Jacek Łukasiewicz, właśc. Jacek Petelenz-Łukasiewicz (1934-2021) krytyk literacki, historyk literatury, prof. Uniwersytetu Wrocławskiego. W jednym z wywiadów powiedział, że dzieciństwo i wojnę przeżył w rodzinnym majątku w Sulistrowej. W biogramie ojca, który publikuję poniżej, prof. Łukasiewicz wyjaśnia, w jakich okolicznościach jego ojciec – Roman Karol Florian Petelenz-Łukasiewicz h. Rogala – dodał drugi człon nazwiska*.
Jacek Łukasiewicz (po prawej) z siostrą na tle zabudowań gospodarczych w Sulistrowej. Zdjęcie wykonano tuż przed wojną. Z archiwum rodzinnego Wojciecha Petelenza-Łukasiewicza, wnuka ostatniego dziedzica Sulistrowej.
Włodzimierz Bonusiak w swojej książce „Szejk z Galicji. Ignacy Łukasiewicz 1822-1882” (2008) pisze, że „Wnuk jednej z córek – Włodzimierz Petelenz w okresie międzywojennym mieszkał w sąsiedztwie Chorkówki, w Sulistrowie i gromadził pamiątki po swym sławnym krewnym, ale zaginęły one podczas II wojny światowej”. Bonusiak powołuje się przy tym na ustalenia wcześniejszego biografa Ignacego Łukasiewicza – Stanisława Brzozowskiego (Ignacy Łukasiewicz…, 1974 s.166). Ja jednak w swoich poszukiwaniach nie znalazłam żadnego Włodzimierza o nazwisku Petelenz. Nie ma go ani w geni ani u Minakowskiego. Znalazlam natomiast Włodzimierza Łukasiewicza, brata Jadwigi i Zofii, czyli syna Franciszka Łukasiewicza i Marii. I to on był bibliofilem i kronikarzem życia i dokonań słynnego stryja Ignacego Łukasiewicza.
Czy Włodzimierz swoją bibliotekę trzymał w Sulistrowej? Nie wiem. Z przekazów wiem, że swoją bogatą bibliotekę przekazał do Sulistrowej tuż przed wojną Wit Sulimirski z Kobylan. Dodać należy, że jego teściową była Wanda z Kobuzowskich Peszyńska (1849-1916). Oczywiście z Sulistrowej!
Niestety, biblioteka dworska w Sulistrowej przepadła w pożarze tuż po wojnie. Naocznym świadkiem pożaru dworu był pan Janusz Michalak z Iwonicza Zdroju, prawnik, historyk, krajoznawca, publicysta, autor licznych monografii, opracowań historycznych, krajoznawczych i przewodników historycznych. Według jego relacji dwór podpalili prawdopodobnie pogorzelcy, którzy podczas frontu stracili swoje domy i we dworze znaleźli schronienie. Mimo wysiłków miejscowej straży pożarnej, nic nie udało się uratować. W tym czasie nastoletni Janusz przebywał na wakacjach u swojej ciotki w Draganowej, która była nauczycielką i przyjaźniła się z mieszkańcami wszystkich dworów w okolicy. To z nią jeszcze przed wojną odwiedził dwór w Sulistrowej. Pan Janusz dodaje, że we dworze w Sulistrowej było zawsze dużo dzieci, które przyjeżdżały tu na wakacje.
Na uwagę zasługuje fakt, że z rodziny Petelenzów pochodził artysta malarz Karol Stobiecki, który namalował dwór w Sulistrowej.
Kopia obrazu przedstawiającego dwór w Sulistrowej pochodzi z archiwum rodzinnego prof. Marcina Petelenza z Krakowa.
W roku Łukasiewicza (2022) zrodziła się piękna inicjatywa. Mieszkający w Krakowie (ale pochodzący z Łęk Dukielskich) Mateusz Więcek, historyk, genealog i odnowiciel wielu zabytkowych grobowców na cmentarzu w Kobylanach, chciałby odnowić także ten, w którym spoczywa Maria ze Sławińskich Łukasiewiczowa – bratowa Ignacego Łukasiewicza, jej córka i jej zięć.
Panie Mateuszu, wspieram Pana wysiłki. I dziękuję za to, że dzięki pięknej inicjatywie odnowienia jej grobowca mogłam odkurzyć i poszerzyć rozpoczęte kilka lat temu badania i podsumować ustalenia. Zaskoczyły chyba wszystkich. Mnie także, ale to pokazuje, że warto badać i cierpliwie szukać puzzli, dzięki którym możemy odtworzyć wspólną nam historię.
Chciałabym też pięknie podziękować Panu Markowi Widurkowi za współpracę przy rozwiązywaniu kolejnej historycznej zagadki, jakim było ustalenie, kim była Maria ze Sławińskich Łukasiewiczowa pochowana w Kobylanach.
Jolanta van Grieken-Barylanka – e-mail: historia.historia660@gmail.com
Tekst udostępniam na tej stronie pro publico bono z miłości do historii. Jednak jego wykorzystanie w jakiejkolwiek formie wymaga mojej zgody. © 2022 Jolanta van Grieken-Barylanka. All rights reserved
*
Roman Petelenz-Łukasiewicz (1900-1949) – dr filozofii, absolwent archeologii, pisarz. Syn Karola, germanisty, nauczyciela gimnazjalnego, autora i współautora różnych publikacji, w tym podręczników dla gimnazjów galicyjskich, i Zofii z domu Łukasiewicz. Dzieciństwo spędził z rodzicami w Stryju i we Lwowie. Tu też uczęszczał do Prywatnego Gimnazjum im. A. Mickiewicza. We wrześniu 1914 po wybuchu wojny rodzina przeniosła się do Cylei (obecnie Celje w Słowenii), tam otrzymał świadectwo ukończenia klasy piątej. Po powrocie do Lwowa w roku 1915 kontynuował naukę i w roku 1918 zdał maturę. W tym samym roku 1918 wziął udział w obronie Lwowa, służył na odcinku „Sokół”, a od I 1919 jako bombardier w 2 baterii 6 Pułku Artylerii Polowej. Służbę tę opisał potem w tomiku Telefoniści baterii wydanym przez Państw. Wyd. Książek Szkolnych w ramach Biblioteki Szkoły Powszechnej (Lwów 1933). W czasie pełnienia służby zachorował na zakaźną śpiączkę, wyszedł z niej, lecz objawy neurologiczne pozostały na całe życie. W latach 1921-1923 uczęszczał na Wyższe Kursy Ziemiańskie we Lwowie, które ukończył zdawszy egzamin główny 17 12 1923.
Adoptowany przez bezdzietną owdowiałą ciotkę Jadwigę Kobuzowska, z domu Łukasiewicz, zgodnie z obowiązującym prawem w byłej Galicji przybrał do rodowego Petelenz jej panieńskie nazwisko. W roku akad. 1922/23 przez semestr był słuchaczem filozofii, a od 1926 studiował na tymże Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie archeologię klasyczną, zakończoną uzyskaniem stopnia doktora filozofii 28 listopada 1930 r. na podstawie rozprawy Dwanaście prac Heraklesa w młodszej rzeźbie greckiej. Promotorem był prof. Edmund Bulanda. Przez krótki czas był asystentem przy katedrze archeologii klasycznej Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, kierowanej przez prof. Edmunda Bulandę. Po odejściu z Uniwersytetu zamieszkał w majątku przybranej matki w Sulistrowej, pow. Krosno. W 1933 r. ożenił się z romanistką Marią Koczorowską, a ślub odbył się w Poznaniu. Zamieszkali w Sulistrowej. Mieli troje dzieci: Jacka ur. 1934, Jadwigę ur. 1935, Andrzeja ur. 1937. W tym czasie współpracował z amatorskimi teatrami ludowymi, pisał dla nich sztuki teatralne, drukował również wiersze i szkice w czasopismach, m. in. w „Pionie”, działał w Kasach Stefczyka i innych organizacjach społecznych. W roku 1937 został odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi („za zasługi na polu pracy społecznej”). Po wybuchu wojny wyjechał do Lwowa, a po wkroczeniu wojsk sowieckich został odcięty granicą od rodziny. We Lwowie mieszkał wraz z matką. W 1941 roku (gdy Lwów dostał się pod okupację niemiecką) przyjechał z nią do Sulistrowej; nasiliły się objawy dawnej choroby. Na początku września 1944 r. Sulistrowa znalazła się na pierwszej linii frontu. Dom został zburzony, posiadłość zniszczona. Coraz bardziej chory, przebywał potem przez parę miesięcy w Miejscu Piastowym, a następnie w Krośnie, głównie w szpitalu. We wrześniu 1945 r. wyjechał wraz z żoną i dziećmi do Leszna, gdzie nawiązał współpracę z czasopismami, pisał m. in. recenzje z wystaw leszczyńskich malarzy. Współpracował z organizującym się w Lesznie muzeum. Brał udział w przygotowaniu obchodów jubileuszu Leszna w roku 1947. Napisał m. in. tekst o Panoramie Bitwy na Psim Polu L. Rozpendowskiego i K. Stobieckiego i „Hymn Leszna”, do dziś wykonywany. Choroba uniemożliwiła mu dalsze prace. Nie mógł już sam jeść, ani wychodzić z mieszkania. Umarł 2 lutego 1949 r. Pochowany został na cmentarzu parafialnym przy ul. Kąkolewskiej.
Dokumentacja: Świadectwo dojrzałości (Wyższe Realne Gimnazjum Prywatne im. Adama Mickiewicza we Lwowie, Oddział Klasyczny), dat. 6.06.1918 r. oraz inne świadectwa szkolne z tego samego gimnazjum, a także K. k. Staats-Gymnasium in Cilii; karta identyczności wyd. przez Dowództwo 2 Baterii 5 Lwowskiego Pułku Artylerii Polowej (i inne związane z tym dokumenty); spis wykładów UJK we Lwowie (trymestr I r. akad. 1922/23); świadectwo egzaminu głównego Wyższych Kursów Ziemiańskich we Lwowie z 17.12.1923; książeczka legitymacyjna Wydz. Humanistycznego Uniw. Jana Kazimierza we Lwowie dat. 20.02.1926;. świadectwo przynależności do gminy Sulistrowa, dat. 28.04.1930; dyplom doktorski UJK (po łacinie), datowany 28.11.1930; dokument ślubu z 11.01.1933, Urząd Stanu Cywilnego w Poznaniu – miasto I; dyplom nadania Srebrnego Krzyża Zasługi przez Prezesa Rady Ministrów S. Składkowskiego, Warszawa 11.08.1937 oraz inne dokumenty, a także rękopisy – wszystkie w posiadaniu autora biogramu.
Autor biogramu: Jacek Petelenz-Łukasiewicz
Roman Petelenz-Łukasiewicz (1900-1949) – Stowarzyszenie Historyków Starożytności (stowarzyszeniehistorykowstarozytnosci.edu.pl) – dostęp 22.11.2022